Stereotactische bestraling

De stereotactische bestraling is een bijzondere vorm van bestraling. De stereotactische radiotherapie bestraalt de tumor met een hoge tot zeer hoge dosis waarbij de omgevende organen een lage dosis krijgen. Deze techniek maakt gebruik van meerdere bestralingsvelden. Hierbij is het zeer belangrijk dat de tumor geraakt wordt en niet de omgevende organen. Om de beweging van de tumor of de patiënt te minimaliseren maakt gebruik men vaak gebruik van immobilisatie technieken, zoals bijvoorbeeld een masker of een vacuümmatras. Aangezien de bestraling zeer precies is kan het aantal sessie of fracties verminderd worden.

Het aantal fracties of sessies ligt meestal tussen de 1 en 5, maar kan ook tot 10 oplopen. Worden er meer dan 10 fracties of sessies gegeven dan spreekt men eerder van gefractioneerde stereotactische radiotherapie. Een andere benaming zou ook kunnen zijn: beeldgestuurde intensiteitgemoduleerde radiotherapie, maar over dit laatste is iedereen het nog niet eens. Het is wel duidelijk dat bepaalde begrippen vervagen en dat er behandelingen ontstaan die gebruik maken van verschillende principes. Over 1 definitie zijn we het nog allemaal eens en dat is de radiochirurgie. De radiochirurgie is een stereotactische bestraling die bestaat uit 1 enkele sessie of fractie. Bij zo'n bestraling wordt er 1-malig een zeer hoge dosis op de tumor afgegeven.

Stereotactische bestraling werd eerst voor tumoren in het hoofd gebruikt, later werd deze techniek toegepast op tumoren in andere organen zoals de long en de lever. Tegenwoordig kan de techniek op alle tumoren in het lichaam toegepast worden, maar de tumoren mogen niet te groot zijn en moeten zich op enige afstand van een gevoelig orgaan bevinden. De maximale grootte van de tumor of doelgebied om stereotactische radiotherapie te kunnen toepassen is over het algemeen gezet op 5 cm, maar deze afmeting van de tumor kan bij sommige patiënten oplopen tot 8 of zelfs 10 cm. De afstand van de tumor tot het gevoelige orgaan moet het liefst meer dan 2 cm zijn. Is die afstand korter, dan kan de stereotactische radiotherapie uitgevoerd worden. Dit hangt af van verschillende factoren zoals de grootte van de tumor en de gevoeligheid voor de radiotherapie van het nabij gelegen orgaan.

Indicaties voor stereotactische radiotherapie:

• vroegstadium longcarcinoom
• 1 tot maximaal 3-5 uitzaaiingen in de lever of long
• 1 uitzaaiing in de bijnier (geen andere uitzaaiingen)
• 1 uitzaaiing in enkele klieren para-aortaal gelegen.
• vroegstadium prostaatcarcinoom
• 1 tot maximaal 3 (goedaardige) gezwellen in de hersenen
• arterioveneuze malformatie in de hersenen

IMRT of intensiteitgemoduleerde radiotherapie
Bij de intensiteitgemoduleerde radiotherapie maakt men gebruik van bestralingsveldjes binnen een bestralingsveld. Op die manier kan men de dosis binnen het volume die bestraald moet worden bijsturen om voldoende dosis in het doelvolume te krijgen. Bijvoorbeeld: soms krijgt een bepaald volume in het doelgebied een te lage dosis. Dit kan opgevangen worden door het maken van een klein bestralingsveld in het grotere bestralingsveld. Dit principe lijkt eenvoudig maar het is moeilijk om dit door de mens te laten doen omdat hierbij verschillende factoren meespelen zoals bijvoorbeeld de variatie van de vorm van het menselijke lichaam.

De berekening van de dosisverdeling van zo'n bestralingsplan wordt dus gedaan door een computer. De computer bepaalt dus hoe groot de bestralingsveldjes moeten zijn en hoeveel aanvullende bestralingsveldjes er moeten zijn. Een voorbeeld van zo'n veldjes kan je zien in het onderstaande filmpje.
De veldjes kunnen statische of dynamisch afgegeven worden. Bij een statische afgave van de dosis begint het bestralingstoestel met stralen als het veldje door de multileaves gevormd is. Bij een dynamische afgave wordt de dosis continu afgegeven en veranderen de leaves in de multileave collimator continu.

IGRT of image guided radiotherapie
Bij de image guided radiotherapie wordt er dagelijks of 1 maal per week een afbeelding van de patiënt of van de tumor gemaakt om te controleren of de behandeling nog steeds correct verloopt. De afbeelding kan een rontgenfoto zijn, een CT-scan of een Cone Beam scan zijn. De image guided radiotherapie wordt vaak gebruikt in combinatie met stereotactische bestraling, IMRT of VMAT.

VMAT of Rapid arc
Deze techniek is een soort van IMRT techniek waarbij de kop van het bestralingstoestel rond het lichaam van de patiënt draait terwijl het toestel ook straalt en waarbij de leaves van de multileave collimator continu naar een bepaalde positie bewegen om de juiste dosis af te geven.